Sentencje i mądrości ludowe z kuchennej makatki
Według Słownika języka polskiego PWN makatka to „niewielka tkanina dekoracyjna zawieszana na ścianach lub rozkładana na meblach”. W XIX wieku terminem makata, makatka nazywano niejednorodne wytwory wykonane samodzielnie i produkowane przez rozmaite warsztaty i nabywane na targach oraz jarmarkach. Wytwarzano je za pomocą różnych technik tkackich albo zdobiono haftem. Powstawały również drukowane wersje i malowane za pomocą farb na rozmaitych podłożach (płótno, papier i inne materiały).
Makatki zawieszane we wnętrzach pełniły wiele funkcji: stanowiły ozdobę pomieszczenia, miały także charakter użytkowy – wieszane nad łóżkiem ocieplały wnętrze. Wytwarzano również makatki mające wartość moralizatorską. Do ich wykonania wybierano zwykle białe płótna, które ozdabiano haftem jednobarwnym lub wielokolorowym, nanoszonym po liniach wcześniej opracowanego i naniesionego wzoru. Makatki najczęściej były zawieszane w kuchni, z tego powodu zazwyczaj bywają określane mianem kuchennych.
Już na początku XIX w. na terenie dzisiejszych Niemiec i Holandii makatek powszechnie używano do zdobienia mieszczańskich wnętrz. W wyniku modernizacji pomieszczeń w domostwach, wnętrza stawały się coraz większe i bardziej przestronne. U schyłku XIX wieku makatki zaczęły zdobić także domostwa ludności polskiej na obszarach, które były pod wpływem kultury niemieckiej: na Kociewiu, Kaszubach, w Borach Tucholskich, ziemi chełmińskiej, na Mazurach, Śląsku, w Wielkopolsce, w tym także na Krajnie.
Wystawa ukazuje haftowane, malowane i drukowane makatki z XX i XXI w., na których zostały utrwalone rozmaite sentencje, mądrości ludowe i hasła w języku polskim i niemieckim, uzupełnione towarzyszącymi im ilustracjami.
Eksponaty prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią oraz kolekcji Elżbiety Brzezińskiej.
Wystawa została podzielona na dwie części. Makatki ze zbiorów muzealnych można obejrzeć w chałupie z Marylina, natomiast makatki z kolekcji Elżbiety Brzezińskiej i wytworzone przez nią są dostępne do oglądania w chałupie z Przysieczyna.
Prezentowane na ekspozycji czasowej makatki wytworzone w latach 2010-2024 przez hafciarkę - Elżbietę Brzezińską są inspirowane motywami i hasłami utrwalanymi na dawnych makatkach, a dodatkowo niektóre z nich zostały nowatorsko opracowane i ozdobione kompozycją haftu krajeńskiego.
